Karlismoa paradoxa ugariren jatorria da. Horietako bat da bi mendetako existentzia duen mugimendu soziopolitiko bat ia garrantzirik gabekoa izatera iritsi izana, ez bakarrik komunikabideetan, interes askotariko arlotan, baita historiografiaren munduan ere. Jakina da historia ofiziala gatazken irabazleek idazten dutela, horrela gertatu izan da karlismoaren kasuan, 1936-1939ko gerra zibilarekin izan ezik. Garaileek eta garaituek idatzia,"transición" delakoaren bidez taktikoki elkartuta. Karlistak beren matxinada guztietatik garaiturik atera dira, eta paradoxa gainean paradoxa, garaileen taldean geratu zirenean, 1939an, beste porrot bat ekarri zuen horrek. Inguruabar horiek guztiek eragina dute herritarrek karlismoari buruz duten ikuspegia errealitatetik urrun egotean, edo, kasu askotan, existitzen ez denean. Ezagutza errotik da, sustraietara joateko bere zentzu etimologikoan, karlismoa bezalako fenomeno bat ulertzeko funtsezkoa. Hori da orri hauetan transmititzen saiatu garenak.